In dialoog met

In heel wat omringende landen doen ze het al en ook in België ligt de mogelijkheid om medical first responders in te zetten voor dringende interventies nu op tafel. Professor Marc Sabbe van het UZ Leuven leidde een studie van een jaar. Zijn conclusie is duidelijk: “First responders hebben zeker hun meerwaarde, maar er zijn nog enkele serieuze hordes te nemen.”

In België verstrijkt gemiddeld tien tot twaalf minuten tussen de oproep naar de 112-centrale en de aankomst van de hulpdiensten ter plaatse. Bij een handvol tijdkritieke incidenten maakt een snelle interventie een wereld van verschil. Daarom wordt volop gezocht naar betaalbare middelen om die interventietijd te verkorten. In die denkoefening stootte de federale overheid op het systeem van de medical first responders. Binnen dat kader geven mensen zich op als vrijwilliger, krijgen een bepaalde scholing en kunnen dan opgeroepen worden om als eerste ter plaatse tussen te komen bij een incident in hun onmiddellijke omgeving. Professor Marc Sabbe: “Dat moet toelaten een interventie binnen een tweetal minuten te starten, in afwachting van de hulpdiensten. Bij een hartstilstand, hersentrauma, beroerte, hartinfarct of ademhalingsfalen is die tijdswinst cruciaal.”

Hoe werkt het?

Iedereen die wil kan zich registreren, de instap is erg laagdrempelig. Zo kan men zich opgeven om de dichtstbijzijnde AED te gaan halen en te brengen naar de hulpverleners die zich ontfermen over het slachtoffer. De zogenaamde ‘runner’ is bijvoorbeeld een interessante rol voor jongeren. De volgende stap is een opleiding reanimatie met gebruik van de AED. Al deze vrijwilligers komen met hun telefoonnummer in een database. De noodcentrale 112 kan dan bij een incident binnen een straal van 300 meter alle beschikbare first responders oproepen.

Wie een melding ontvangt, reageert of hij beschikbaar is of niet. De eerste beschikbare persoon krijgt de locatie en de info over het incident, om zo snel mogelijk te kunnen ingrijpen. “Als je weet dat er 10.000 tot 12.000 hartstilstanden per jaar zijn in België, zie je al snel het potentieel van medical first responders”, zegt prof. Sabbe. “Toch willen we in ons projectrapport ook de mogelijke winst voor andere tijdkritieke incidenten benadrukken. Als we zo een systeem installeren, trekken we het graag breder open. Die suggestie hebben we dan ook voorgelegd bij het kabinet van minister Vandenbroucke.”

Een medical first responder start niet enkel de eerste hulp op, hij helpt tegelijk de ernst van het voorval inschatten. Daarvoor is een goede wisselwerking met de noodcentrale cruciaal. Via gerichte vragen aan de first responder brengt de operator het voorval in kaart. Blijkt een incident minder ernstig dan gevreesd, dan hoeft de mug misschien niet mee uit te rijden. Een efficiënte en gerichte inzet van middelen is – naast tijdsbesparing – de tweede directe winst als dit in België wordt ingevoerd. Zo helpt moderne technologie de kwaliteit van zorg verhogen.

Hindernissen en pilootprojecten

Het onderzoeksteam van UZ Leuven is overtuigd van het potentieel en weet zeker dat medical first responders in de toekomst de Belgische hulpverlening zullen versterken. Eerst zijn er nog enkele hordes te nemen. Zo moet goed nagedacht worden over een juridisch kader, welke opleidingen deze vrijwilligers moeten krijgen, de technologiekeuze, de financiering en de communicatie om vrijwilligers aan te trekken. “Al is de nuldrempel de politiek”, benadrukt Sabbe. “Eerst is er politieke wil nodig, daarna werken we de overige drempels weg. We wachten dus vol ongeduld op de reactie van minister Vandenbroucke op ons rapport.”

Sabbe biedt zijn team overigens spontaan aan om een schat aan data verder te analyseren en waardevolle inzichten te krijgen. Waar ligt de grootste tijdswinst bij interventies? Het antwoord op die vraag geeft meteen aan in welke regio’s eventuele pilootprojecten het nuttigst zijn. Of hoe bepaal je het best welke first responders in de buurt de melding precies krijgen? Misschien is een straal rond het incident geen ideale standaard, als er bijvoorbeeld ophaalbruggen zijn of druk verkeer.

Scharnierproject voor medische dispatching?

Wil de overheid medical first responder in de praktijk tot volle ontplooiing brengen, dan moet ze eerst nadenken over de gebruikte technologie. Vandaag werkt dienst 112 met ASTRID, de technologie van de politie- en brandweerdiensten. Om moderne technologie voluit te benutten, is misschien een puur medische dispatching nodig. “Een signaal van een enkelband doorsturen, is iets helemaal anders dan het vanop afstand monitoren van een ECG. (Medical) wearables bieden heel wat mogelijkheden, op voorwaarde dat we daarop anticiperen en nu de juiste keuzes maken. Ik geloof in de toekomst van een ziekenhuis zonder muren. Moderne technologie, zoals die wearables, zal toelaten om maximaal te herstellen in de eigen thuisomgeving of in een zorghotel. Heb je medicatie, behandeling of nazorg nodig? Dan gaat het transport over en weer naar een ‘activiteitencentrum’. Ziekenhuizen met veel bedden zijn een eindig verhaal. Dan investeert onze overheid beter in nieuwe technologie en in het opzetten van een medical first responder-netwerk.”

Bij wie ligt de taak om het patiëntenvervoer te organiseren? Hoe bewaken we de kwaliteit en de werkbaarheid in de dagelijkse praktijk? In een vorig leven communicator pur sang en sinds enkele jaren algemeen directeur van POM Limburg, Noël Slangen, neemt geen blad voor de mond over het reilen en zeilen in de sector. En daar is een kritische kijk op de politieke verantwoordelijkheid en een toekomstgerichte visie voor nodig.

De afgelopen maanden vloeide al heel wat inkt over de te lage tarieven voor het niet-dringend patiëntenvervoer en de moeilijkheid om hier iets in beweging te zetten. De hamvraag: wie neemt het heft in handen en zet woorden in daden om? Een discussie die Noël Slangen aandachtig volgde. “Ons team Health heeft in opdracht van de Vlaamse overheid, samen met alle stakeholders, een Europees project gemanaged om een mogelijke digitalisering van de organisatie van het patiëntenvervoer voor te bereiden. Belgambu en zijn leden hebben in dit dossier best wat slagkracht in de rangen. Zolang de aanbieders aan te lage prijzen rijden, is er geen probleem en geen reden voor de mutualiteiten of de overheid om aan de boom te schudden. Nochtans zouden heel wat opportuniteiten verzilverd kunnen worden.” Eindelijk zijn er signalen dat de mutualiteiten hun verantwoordelijkheid in het dossier willen opnemen, vindt Belgambu-voorzitter Kenneth Arkesteyn. “De mutualiteiten werken via een overheidsopdracht en leggen zelf de tarieven op, patiëntenvervoerders hebben enkel een binaire keuze: meedoen of niet. Slechts een handvol patiëntenvervoerders heeft de luxe om niet aan deze overheidsopdracht deel te nemen en dat maakt dat de mutualiteiten vanuit een machtspositie werken.”

Projecten zoals het EFRO-project van POM Limburg brengen nochtans kansen aan het licht. De initiële doelstelling om een algemeen nummer voor al het patiëntenvervoer in te stellen, bleek niet nuttig, omdat intussen een Vlaamse geïntegreerde mobiliteitsapp op de agenda staat. Toch waren de inspanningen zeker niet voor niets, benadrukt Slangen. “Het project heeft heel wat aanbevelingen en inzichten opgeleverd en heeft de uitdagingen voor het patiëntenvervoer terug op de politieke agenda gezet. Uit het traject blijkt dat innovatie nooit in voldoende mate de kost kan drukken, zonder solidarisering van de kosten. Zeker op kortere termijn.”

De politieke complexiteit en zijn gevolgen

Patiëntenvervoer heeft steeds vaker een dringende en een niet-dringende component. Dan is zowel het federale als het regionale niveau bevoegd en dat maakt de dingen complex. De kosten en de opbrengst van een rit vallen daardoor namelijk niet altijd op dezelfde plaats. “Onze middelen zijn ook gewoon schaars. De harde gezondheidszorg wordt het meest gefinancierd. Het patiëntenvervoer valt onder de zachte gezondheidszorg en trekt helaas aan het kortste eind.”

“Het feit dat ook niet-dringende kwesties steeds vaker bij het dringende patiëntenvervoer terechtkomen, is geen toeval”, weet Noël Slangen. “We kunnen het vergelijken met een bezoek aan de spoeddienst. Mensen belanden daar vaak omdat er geen goede alternatieven voor handen zijn. Net zoals in ziekenhuizen is ook op het vlak van patiëntenvervoer heel wat ruimte voor verbetering. Het kan efficiënter en zo krijgen alle stakeholders meer ademruimte.”

Nieuwe minister op post

In het streven naar meer efficiëntie, kwaliteitsgaranties en werkbare budgetten, heeft Belgambu sinds kort een nieuw politiek aanspreekpunt. Minister Hilde Crevits nam de post over van Wouter Beke. Dat biedt nieuwe mogelijkheden voor constructieve onderhandelingen, die onder de vorige minister volgens Belgambu op een muur botsten. “Probeer van bij de start alle partijen mee rond de tafel te krijgen”, geeft Slangen mee als tip. “Als je als minister de verschillende klokken tegelijk hoort, kan je pas echt horen waar het probleem zit. Het geeft een compleet en duidelijk beeld van de huidige situatie en de knelpunten. De nieuwe minister van Zorg heeft heel wat hete hangijzers op haar bord liggen. Duidelijke richtingen aangeven naar oplossingen of besluiten, zal dan ongetwijfeld helpen om iets in beweging te zetten. Dat is trouwens de succesformule voor alle soorten communicatie.”

Arkesteyn schetst graag nog even de realiteit binnen het veld van de belangenorganisaties. Belgambu is een erkende beroepsvereniging en vaart een gematigde koers in discours en in actie. Een andere, radicalere groepering dreigt met processen en doet onrealistische beloftes aan de aanhangers. “We bereiken een deel van de mensen niet omdat ze meer geloof hechten aan extremen”, stelt Kenneth vast. Slangen pikt in: “IJveren voor een sector is altijd een moeilijke evenwichtsoefening. Je wil de belangen van je leden verdedigen, maar je moet ook oog hebben voor de knelpunten van je partners of je behaalt geen enkel resultaat. Iedere onderhandeling is ook een ruil. Leden van organisaties hebben vaak het gevoel dat men steeds de volle honderd procent moet binnenhalen, maar dat is niet realistisch. Dat onderscheidt voor mij een belangenvereniging zoals Belgambu van de radicalere groeperingen. Kies je voor een haan die mooi vecht of voor een kip die ook eieren legt? De laatste optie levert je pas echt resultaten op.”

Ze riep al meermaals publiekelijk op tot meer respect voor hulpverleners en tijdens de coronacrisis hakte ze – na grondig overleg met haar Dienst Noodplanning en experten – resoluut en goed geïnformeerd  moeilijke knopen door. Antwerps provinciegouverneur Cathy Berx is een vrouw met een visie en een mening. Vanuit haar brede kijk op het werkveld en de politiek gaf ze Belgambu nieuwe inzichten voor het patiëntenvervoer.

Er schort iets aan de organisatie en de kostenstructuur van het niet-dringend patiëntenvervoer. Dat kaart Belgambu al maanden aan. Bij mutualiteiten, kabinet Beke en bij al wie het horen wil. Provinciegouverneur Cathy Berx sluit zich aan bij de vraag naar actie. “Het is absoluut van maatschappelijk belang om na te denken over kwaliteit, continuïteit en toegankelijkheid van het patiëntenvervoer, ook voor de meest kwetsbare groep”, benadrukt Berx. “Niemand kiest er vrijwillig voor om een beroep te moeten doen op een patiëntenvervoerder. Een dialysepatiënt, een oncologisch patiënt of een andere chronisch zieke zou zich geen zorgen moeten mogen maken over de extra financiële kosten van het niet-dringend medisch vervoer waarop hij/zij geregeld aangewezen is. Overigens, vanuit zijn/haar perspectief is dat vervoer noodzakelijk en dus wel urgent.”

Zero tolerance voor geweld

De uitdagingen waar de sector voor staat, zijn alvast niet min. De financiering staat onder druk, de instroom van gemotiveerde werknemers loopt moeizaam en dan zijn er ook nog het verkeer en de agressieproblematiek. Dat laatste is in een grootstad als Antwerpen, en bij uitbreiding in de hele provincie, zeker relevant. Om een indicatie te geven: tussen maart 2018 en juli 2019 werden 140 gevallen van geweld tegen medische hulpverleners gerapporteerd in provincie Antwerpen. Vaak spelen alcohol of drugs een rol bij incidenten van verbale of zelfs fysieke agressie.

Belgambu-voorzitter Kenneth Arkesteyn: “We krijgen van sommige ambulanciers zelfs de vraag naar kogel/steekwerende vesten.” Cathy Berx is geen voorstander van het idee. “Ik moet bekennen dat ik hier wel van schrik. Ik wist niet dat die vraag leeft. Het dragen van kogel/steekwerende vesten kan volgens mij net tot escalatie leiden. Bovendien is het een illusie dat het probleem daarmee opgelost zou zijn. Agressie moet bij de kern worden aangepakt. Ik denk dan aan opleidingen om met verbale agressie om te gaan en zo situaties te ontmijnen voor het fysiek wordt, maar ook aan een streng vervolgbeleid met zero tolerance. Trouwens, ik ga ervan uit dat hulpverleners-ambulanciers leren dat ze niet mogen en zullen interveniëren wanneer de situatie onvoldoende veilig is. A fortiori wanneer het vervoer niet-dringend is. Ofwel moet de betrokkene eerst voldoende gekalmeerd zijn, ofwel zal hij op een andere manier op zijn bestemming moeten geraken. Een laatste optie is dat bijstand van politie gevraagd wordt ” Kenneth sluit zich bij deze argumentatie aan en voegt eraan toe dat “hulpverleners-ambulanciers in principe enkel tussenkomen als de toestand veilig is. Een veilige omgeving creëren is een taak van anderen, zoals de politie.”

Deeltypes vervoer versus holistische aanpak

Agressie is een probleem dat geregeld in de media komt en dus wel ‘bekend is’. Andere uitdagingen komen minder aan de oppervlakte, zoals het vinden van voldoende en gemotiveerde mensen. De dringende geneeskundige dienstverlening (DGH) draait grotendeels op vrijwillige hulpverleners-ambulanciers. Belgambu stelt zich de vraag of er geen financiering moet voorzien worden door de overheid om hulpverleners-ambulanciers te kunnen vergoeden als hoofdjob.

Daarbij rijst onvermijdelijk ook de vraag welke overheid dit moet beslissen en organiseren. Vandaag financieren zowel FOD Volksgezondheid, Binnenlandse Zaken als steden en gemeenten de Dringende Geneeskundige Hulpverlening. “Voor die verschillende bevoegdheden is wel iets te zeggen”, vindt Berx. “Patiëntenvervoer is immers een, niet zelden eerste, stap in een zorgtraject. Of nog: niet zelden begint het zorgtraject bij het medisch vervoer. Volksgezondheid is dus een logische keuze, met dien verstande dat Volksgezondheid best SLA’s sluit met partners om het medisch vervoer kosteneffectief en conform duidelijke kwaliteitsstandaarden uit te voeren. Streven naar een gelijk speelveld is belangrijk, maar het mag eventuele synergiën zeker niet uitsluiten  Of nog, moet het wel zo zwartwit zijn? Ik ben en blijf een fervent verdediger van een multidisciplinaire of interdisciplinaire aanpak. Die levert nagenoeg altijd een meerwaarde op. Nog zo een belangrijke overweging: willen we het patiëntenvervoer opknippen in types dienst of benaderen we het zo holistisch mogelijk?”

Met een treffend voorbeeld uit eigen provincie staaft provinciegouverneur Berx haar overtuiging dat brandweerdiensten een absolute meerwaarde zijn in de zorgketen. Ze denkt terug aan de instorting van een gebouw in Turnhout, waarbij een vrouw van onder het puin gered moest worden. Zowel de brandweer als D2 hebben een cruciale rol gespeeld bij die reddingsoperatie. De paramedische ervaring van brandweerlieden, mede dankzij hun opdrachten en dienstverlening in het raam dringend medisch vervoer, komt dat bijzonder goed van pas. Die expertise onderhouden veronderstelt dat ze een rol kunnen blijven opnemen in het (dringend) medisch vervoer. Kenneth Arkesteyn treedt haar bij: “Multidisciplinair werken is zeker nuttig. In se maakt het niet uit wie het organiseert. We moeten samenwerken om de patiënt de beste kwaliteit van zorg te geven, elk vanuit onze eigen expertise.”

De rol van een provincie

Tot slot polst de Belgambu-voorzitter even wat de provincie zelf kan doen voor het patiëntenvervoer. “Het provinciebestuur heeft geen persoonsgebonden bevoegdheden meer,” benadrukt Cathy Berx, “maar in de grondgebonden aspecten zijn ook raakvlakken met patiëntenvervoer. De aanleg van nieuwe fietsinfrastructuur boost bijvoorbeeld de gezondheid van onze inwoners, net zoals het investeren in ontharding en meer groen. En uiteraard is er meer, denk maar aan crisisbeheer of het aanpakken van het agressieprobleem. Ons multidisciplinair opleidingsinstituut Campus Vesta zet bijvoorbeeld sterk in op geweld- en agressiebeheersing. Zo draagt het provinciebestuur onrechtstreeks ook bij.”

“Het patiëntenvervoer wordt al te vaak stiefmoederlijk behandeld. Nochtans is het onontbeerlijk”, vindt Paul Callewaert, algemeen secretaris van het Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten (NVSM). Net daarom is de dialoog tussen mutualiteiten en de patiëntenvervoerders zo belangrijk. Maar ook de overheid heeft een rol te spelen. Wat betreft kwaliteit en wat betreft toegankelijkheid.

Paul Callewaert is meteen duidelijk: “Niet-dringend patiëntenvervoer is niet zomaar een schakel in de zorg. Het is de start en het einde van een behandeling, maar ook een tussenschakel. Denk maar aan interhospitaal vervoer. Bij dringend patiëntenvervoer (112) is het zelfs even noodzakelijk als een chirurgische ingreep. Het wordt dus ten onrechte stiefmoederlijk behandeld.” Toch gelooft de algemeen secretaris van het Nationaal Verbond van Socialistische Mutualiteiten dat we op een momentum staan. Want het belang aan goed georganiseerd en kwaliteitsvol patiëntenvervoer zal aan belang toenemen, door onder meer de netwerkvorming, de referentiecentra en door meer ‘thuishospitalisaties’. De patiënt moet van a naar b geraken, zonder gezondheidsrisico’s.

Daarnaast speelt ook de toegang tot zorg een rol. Die moet steeds gevrijwaard worden en op de juiste plaats en het juiste moment aangeboden worden. De regelgeving omvat al de basis van veiligheid, comfort, welzijn, transparantie en fysieke-emotionele integriteit van de zorgvrager. Maar de financiële discussie is nog niet afgelopen. “Net zoals de discussie over kwaliteitsvolle dienstverlening in het niet-dringend patiëntenvervoer”, zegt Callewaert. “Het is logisch dat daar een prijskaartje aan vasthangt. Op het niveau van de deelstaten wordt hard gewerkt aan een evenwicht tussen het stellen van kwaliteitseisen en welk type vervoer je daaraan koppelt. Kwaliteit leveren doe je overigens niet enkel tijdens het transport. Dat start al bij de intake en bij goede, heldere communicatie naar de patiënt toe. Stel dat voor medische begeleiding door bijvoorbeeld een arts een bijkomende kost wordt aangerekend, wees dan transparant in die tarieven.”

Toegang tot zorg en transport

Financieel knellen er meerdere schoentjes, zeker op het niveau van de deelstaten en dus op het niveau van het niet-dringend vervoer. Want de Vlaamse overheid stelt wel kwaliteitseisen, maar koppelt er geen financiering aan. “Ze onttrekken zich aan hun verantwoordelijkheden”, vindt Paul. “Vlaanderen doet alsof het niet-dringend vervoer niet bestaat. Het is er onverantwoord en ondraaglijk stil. Iedereen moet zijn duit in het zakje doen, vooral ten gunste van de patiënt. Die moet bediend worden tegen billijke vergoedingen zodat ieder type vervoer gegarandeerd blijft. Daarvoor moet gekeken worden naar een overeenstemming van de kosteninschatting en de beschikbare financiële middelen. Zijn die laatste wel voldoende? Vlaanderen steekt de kop in het zand en schuift de hete aardappel altijd door naar de mutualiteiten die zelf op hun tandvlees zitten. En de juiste deur om aan te kloppen blijft gesloten. Moest de Vlaamse overheid haar verantwoordelijkheid nemen, is al een deel van het probleem opgelost.”

Kenneth verwijst opnieuw (zie ook Bam #1) naar de nood aan maatschappelijke solidarisering in het niet-dringend patiëntenvervoer. Eerst de kosten inzichtelijk maken, vervolgens de tarieven bespreken en dan nagaan hoe de toegankelijkheid voor de patiënten te verzekeren. Tot op heden werd er omgekeerd gewerkt. “Ook al is het niet-dringend patiëntenvervoer wettelijk gezien een handelsactiviteit, we moeten het zien als een vorm van  ‘sociale economie’. Werken met een marge is daar ook niet wereldvreemds. De marges dienen om te investeren in innovatie of om een buffer aan te leggen voor onvoorziene omstandigheden of tegenslagen.”, zegt Kenneth. “Het sluitstuk van een duurzaam patiëntenvervoer is het zo belangrijke toegankelijkheidsaspect. Hoe organiseren we dit? Want een toegangsticket tot zorg is vaak heel duur. Een zwaar verbrande patiënt die van Aarlen naar Neder-over-Heembeek gebracht moet worden onder begeleiding van een arts en een verpleegkundige kost om en bij de 2.000 euro. Als patiënt moet je die som wel kunnen neertellen vooraleer je een beroep kan doen op de maatschappelijke solidarisering die start wanneer je aankomt in het brandwondencentrum.”

Duidelijke definitie

Om de vraagstukken die op tafel liggen op te lossen is in Vlaanderen een tripartite nodig: de mutualiteiten, de patiëntenvervoerders en de Vlaamse overheid. De eerste vraag die moet opgelost worden is wat patiëntenvervoer wel en niet is en wie welk terrein voor zijn rekening neemt. “Vervoer zonder gezondheidsrisico’s en zonder de nood aan een begeleidende mantelzorger zijn voorbeelden van sociaal personenvervoer, ze kunnen door vrijwilligers uitgevoerd worden”, zegt Paul. “Voor patiëntenvervoer zijn normen nodig. Het gaat om personen die zorg of begeleiding nodig hebben om risico-arm ter plaatse te geraken.” Kenneth gaat nog een stap verder: “De toestand van de patiënt, zelfredzaamheid, comfort en veiligheid zijn de parameters. Al kan patiëntenvervoer ook ‘hybride’ zijn. Wie voor een dialyse naar het ziekenhuis gaat, loopt veel minder risico. Dat kan als personenvervoer. Na de behandeling zijn er verhoogde risico’s en valt het onder patiëntenvervoer. Verstandig omgaan met de middelen is de boodschap.”

Net daar schuilt de meerwaarde van Belgambu. Paul besluit hoopvol: “Jullie beroepsorganisatie gaat steeds bemiddelend te werk en stimuleert overleg. Julie werken samen aan een visie en aan de bescherming van de patiënt. Zowel op het vlak van kwaliteit als op het vlak van toegankelijkheid. En zo zal Vlaanderen hopelijk ook een bijdrage leveren. Als we met alle partijen een dialoog kunnen aanhouden, komen we er wel.”

Elke stakeholder apart uithoren over pijnpunten op de werkvloer en hun visie op het patiëntenvervoer. Dat is hoe Frank Lippens eind 2013 zijn voorzitterschap van de commissie niet-dringend patiëntenvervoer aanvatte. Op die solide basis kreeg onder meer het cruciale protocolakkoord voor het niet-dringend liggend patiëntenvervoer vorm. Met bijna een halve eeuw expertise in de sector blijft Frank Lippens ijveren voor kwaliteitsvol patiëntenvervoer.

Na veertig jaar directeurschap in het Sint-Vincentiusziekenhuis in Deinze, drie mandaten als bestuurder voor Zorgnet-Icuro en als lid van de Federale Raad voor de ziekenhuizenvoorzieningen, commissievoorzitter in Vlaanderen en Brussel voor het niet-dringend (liggend) patiëntenvervoer, lid van het bureau van de Nationale Raad DGH en tal van functies in sectororganen is Frank Lippens op zijn minst een bruggenbouwer in de gezondheidszorg te noemen.

In het bijzonder voor de sector van het patiëntenvervoer, zowel regionaal als federaal. “Van minister Marcel Colla tot vandaag mocht ik de overheid adviseren. Het begon allemaal met de kettingbotsing op de E17 in Nazareth. Alle gewonden werden naar ons ziekenhuis gebracht omdat het verkeer helemaal dicht zat en ik werd door heel wat media geïnterviewd. Mijn visie over spoed prikkelde de beleidsverantwoordelijken, want kort daarna werd ik door minister Colla gecontacteerd”, herinnert Frank Lippens zich.

Voorzitterschap in de commissie

Waardevolle expertise kan je maar beter goed benutten. Het was dan ook geen verrassing dat Frank Lippens in 2014 voorzitter werd van de Vlaamse commissie niet-dringend liggend patiëntenvervoer waarvan hij al sinds het begin lid was. Dat voorzitterschap kreeg een vliegende start. Frank Lippens koos voor de ‘biechtstoelmethode’ om de sterktes en vooral ook de pijnpunten van het patiëntenvervoer in kaart te brengen. Onder de gesprekpartners Belgambu. Dat gesprek met elke belangengroep leidde tot een degelijk inzicht. “Daarna nodigde ik alle stakeholders uit op het Paleis der Academiën in Brussel om hun kennis en ervaringen om te zetten in een gemeenschappelijke SWOT-analyse”, legt Frank Lippens uit. “Zo verkregen we een solide basis voor het cruciale Vlaamse protocolakkoord van 27 juni 2016 over de minimale kwaliteitsnormen voor het niet-dringend liggend patiëntenvervoer. Alle neuzen stonden voor het eerst in dezelfde richting.”

De commissie stapte met dit protocolakkoord naar toenmalig gezondheidsminster Vandeurzen. De vraag? Een wettelijk kader voorzien voor dit akkoord. Het stond niet in het regeerakkoord, maar de minister vond het document waardevol genoeg om het toch in een decreet te gieten. Op basis van dit decreet zijn vandaag een vijftigtal geaccrediteerde ziekenwagendiensten actief in Vlaanderen. Ook in Brussel werden grote stappen gezet, onder leiding van Frank Lippens. Voor het eerst zijn er normen voor het liggend, rolstoel- en zittend patiëntenvervoer. De inhaalbeweging is ingezet.

Ook op andere beleidsniveaus speelde Lippens een belangrijke rol voor de sector. Zijn advies over de gezondheidsberoepen en dus zijn aandeel in de erkenning van het zorgberoep ambulancier niet-dringend patiëntenvervoer zijn niet te miskennen. Ook was hij voor de PIT’s, de prehospitaal interventieteams, een van de voortrekkers en schreef met verschillende werkgroepen daarover adviezen voor de overheid.

Tegenstrijdige belangen verenigen

Frank Lippens heeft dus een uitzonderlijk rijke praktijkervaring in de ziekenhuissector en in de niche van het patiëntenvervoer. Al speelt ook zijn opleiding als jurist ongetwijfeld een rol in zijn indrukwekkend palmares. “Als geschoolde bemiddelaar in sociale zaken leerde ik tegenstrijdige belangen te verenigen. Die kennis en vaardigheden bleken een absolute meerwaarde in commissies. Het is geen exacte wetenschap en begrip opbrengen voor elkaars sterktes en zwaktes is cruciaal. Dialoog, luisterbereidheid en de focus op de patiënt waren de sleutel om resultaat te boeken”, schetst Frank Lippens.

Het complexe Belgische landschap maakt de brede knowhow nog belangrijker, zo benadrukt Belgambu-voorzitter Kenneth Arkesteyn: “Het patiëntenvervoer kent een sterke verkaveling, met onder meer drie vergunningensystemen en drie financieringsmodellen voor het regionale niet-dringend patiëntenvervoer en daarbij komt nog het federale dringend patiëntenvervoer. Op den duur vindt geen kat nog zijn jongen terug. Frank is een van de weinigen die nog een overzicht heeft over alle niveaus heen. Bovendien kent hij de ingewikkelde en snel veranderende wetgeving en de historiek. Essentieel om ook de impact van bepaalde beslissingen op andere niveaus correct in te schatten en hierop te anticiperen.”

Dromen van een homogene aanpak

Frank Lippens kijkt met terechte trots terug op de verwezenlijkingen van een halve eeuw. Soms vinden ideeën pas jaren later hun ingang in het werkveld. Zo opperde Lippens in een advies voor de NRDGH een hele tijd terug al om first responders met verbandkoffer en AED in te zetten in regio’s waar het voor de DGH onhaalbaar was om binnen 15 minuten een ziekenwagen ter plaatse te hebben. Dat is nu weer opgepikt in een wetenschappelijke studie aan de KUL en wie weet neemt de overheid het idee over. “Soms moet een idee nog wat rijpen”, kijkt Frank Lippens er op terug. “Op dat moment moet je je wel even bedwingen om geen ‘Zie je wel’ te zeggen, maar als het concept werkt zoals je voor ogen had, is dat even snel weer vergeten.”

Tegelijk ligt er nog heel wat werk op de plank. En om de verdere ambities te vertalen naar de praktijk, hoopt Frank Lippens op homogene bevoegdheden in de toekomst. Eén overkoepelend beleid zou heel wat wanpraktijken en klachten vermijden. Eenheid van bestuur zou bovendien het realiseren van een centrale dispatching voor het patiëntenvervoer stukken eenvoudiger maken. “Met de patiënt als grote winnaar,” benadrukt Lippens, “want die krijgt zo op elk moment vlot toegang tot de vervoerswijze die het best aansluit bij zijn noden en zijn medische toestand. Met duidelijkheid over de tarieven en de financiering als glanzende kers op de taart.” Het belang van patiëntenvervoer zal enkel toenemen. Het moet dan ook prioritair behandeld worden, als een inherente schakel in de zorgketen. “Als de patiënt en de vervoerskwaliteit hierbij de focus worden, is er veel mogelijk.”

Bij Belgambu is een toegewijd team elke dag druk in de weer. Ze streven naar een werkbare sector, waar zowel de medewerkers als de patiënten zich comfortabel voelen. Als belangenorganisatie zijn veel hangende zaken en dossiers-in-beweging niet geschikt om over te communiceren. “De externe communicatie van Belgambu is vaak een moeilijke evenwichtsoefening”, zegt social media manager Willem De Ceulaer.

Een continue en gematigde koers. Die wil Belgambu varen op hun sociale media. Het is een heel bewuste keuze om niet te choqueren of te polariseren. “Extreme meningen en radicale posts vallen op, maar aan die extremen heeft de patiënt niets”, legt Belgambu-voorzitter Kenneth Arkesteyn uit. “We willen structurele veranderingen teweegbrengen, dat vraagt nu eenmaal veel tijd en dialoog. Een dialoog die achter de schermen wordt gevoerd en waar we vaak pas na een lange periode over kunnen communiceren, eens er resultaten op tafel liggen. Onderhandelen doe je nu eenmaal niet met de fanfare op kop.”

De doelgroep van Belgambu voegt nog extra complexiteit toe aan de communicatiestrategie. Enerzijds richt die zich op de medewerkers van de leden, de ‘doeners’. Zij interesseren zich vooral in de impact van beslissingen en veranderingen op het werkveld. Anderzijds communiceert Belgambu met zijn stakeholders, zoals de overheid. Daarvoor moet de communicatie op strategisch niveau bewaakt worden. Sinds vorig jaar is Bam een van de middelen om die spreidstand op te vangen en de brug te slaan tussen beide groepen.

Sterk online aanwezig

Belgambu zet sterk in op zijn communicatie, ook al is er veel waar ze (nog) niet mee naar buiten kunnen komen. Onder meer het online luik kreeg de afgelopen maanden een stevige boost. Willem De Ceulaer legt uit: “De nieuwe website is een centraal punt waar we informatie samenbrengen en waar we vanuit onze andere communicatie naar doorverwijzen. Bezoekers krijgen er snel een duidelijk beeld van wie Belgambu is en wat we doen. Het is ons online visitekaartje. Wie enkel de grote lijnen van een verhaal wil, vindt die in de social media post. Wie meer details zoekt, heeft die meteen ook bij de hand, via de link naar de site.”

Naast onlinecommunicatie en drukwerk, zoals Bam, blijft ook het elkaar ontmoeten uiteraard belangrijk. Precies daarom raadt Willem Belgambu-leden aan om de algemene vergadering bij te wonen. “Tijdens dit informatiemoment delen we heel wat nieuws. Ook bij participatie in werkgroepen is de dialoog met onze leden het allerbelangrijkste. Het is een boeiende en constructieve wisselwerking. De gesprekken in de marge zijn minstens even waardevol. We leren van elkaar. Participatie is trouwens de beste manier om je eigen bezorgdheden te delen, zodat we die kunnen vertalen in ons beleid.”

Grote actiebereidheid

Vanuit hun visie op langetermijnresultaten en open overleg, ruit het Belgambu-team de leden bewust niet op via hun communicatiekanalen. Voorzitter Kenneth Arkesteyn sluit evenwel niet uit dat er op termijn alsnog een actie op poten gezet wordt. “We zijn de vergeten schakel in de zorg en je voelt dat de temperatuur in de sector blijft stijgen. Ondanks al onze inspanningen en verbeteringen leeft er onbegrip over de keuzes van de overheid. Dan krijg je moeilijk aan je leden uitgelegd dat luid roepen geen zin heeft. Op een bepaald moment wordt actievoeren wel een goed alternatief, met een nauwkeurige voorbereiding en met de nodige verantwoordelijkheidszin. De toekomst zal uitwijzen of we dat punt bereiken.

De keuze voor het type vervoer moet afhangen van de zorgbehoefte van de patiënt en op vlak van betaalbaarheid voor de patiënt is er nog heel wat werk aan de winkel. Dat Zorgnet-Icuro en Belgambu in veel opzichten op dezelfde lijn zitten voor de toekomst van het patiëntenvervoer is duidelijk. “We willen de veiligheid en kwaliteit mee bewaken”, zegt Margot Cloet met overtuiging.

Margot Cloet is gedelegeerd bestuurder van Zorgnet-Icuro. De kennisdelende netwerkorganisatie voor Vlaamse zorginstanties ziet het patiëntenvervoer als een inherent onderdeel van kwalitatieve zorg. Tegelijk is het complexe materie, door de verschillende types vervoer en de bevoegdheden op verschillende niveaus. “De kwaliteit en transparantie van het patiëntenvervoer verbeteren, is teamwerk”, vindt Cloet. “We moeten hier samen met de overheid, maar ook met mutualiteiten, ziekenhuizen, patiëntenorganisaties en vervoersdiensten zelf aan werken. Organisaties zoals Belgambu zijn hierbij een belangrijke partner.”

Ziekenwagendiensten zijn een belangrijke schakel in de geïntegreerde zorg. Ze zijn vaak onderweg met kwetsbare mensen in precaire situaties. Ze moeten bij aankomst in het ziekenhuis de juiste info doorgeven. Verder dienen ze te beschikken over de kennis en de vaardigheden om een patiënt veilig en comfortabel te vervoeren en het eventueel toepassen van eerste hulptechnieken. En dat vraagt om een kwalitatieve opleiding. Margot Cloet: “Dat is een vereiste om te kunnen spreken van veilig en kwalitatief patiëntenvervoer. Het gaat trouwens verder dan kennis van de praktische handelingen en termen. Ook de mentale component is erg belangrijk. Patiëntenvervoer is een ingrijpend moment binnen het zorgproces. Een patiënt moet zich veilig en omringd voelen tijdens zijn of haar verplaatsing.”

Integreren in de zorgverzekering

Vooral de betaalbaarheid van het patiëntenvervoer blijft een aandachtspunt. Dat voelen ze ook bij Zorgnet-Icuro. “Hypercommerciële modellen ten nadele van de patiënt of de ziekenhuizen zijn een probleem”, vindt Margot Cloet. “De mutualiteiten zitten op hun tandvlees wat de terugbetaling vanuit de aanvullende ziekteverzekering betreft. Tegelijk moeten diensten breakeven of soms zelfs met verlies draaien. Dat kan uiteraard de bedoeling niet zijn. Er is nood aan een kostendekkend systeem, dat de materialen en de prestaties correct vergoed worden.”

Voor de patiënt droomt Cloet van een betalingssysteem voor niet-dringend patiëntenvervoer zoals dat vandaag al bestaat voor de dienst 112: een vast remgeld, binnen de verplichte ziekteverzekering. “Eventueel kan daar wat ons betreft nog een inkomensgerelateerde factor aan toegevoegd worden. Maar een transparante basiskost zou zeker een grote stap vooruit zijn. De keuze van het type vervoer mag niet afhangen van de financiële draagkracht van de patiënt. Dat gebeurt helaas wel nog vaak. De kosten van patiëntenvervoer zijn soms hoger dan de kosten van bijvoorbeeld het herstelverblijf. Dat is de wereld op zijn kop. Om die ambitie te verwezenlijken zijn natuurlijk investeringen nodig. En zoals het dan vaak gaat, schuift iedereen de hete aardappel naar elkaar door.”

“Er is nood aan een kostendekkend systeem dat de materialen en de prestaties correct vergoed worden.”

Lessen van Covid

Tijdens de coronacrisis heeft het patiëntenvervoer, zowel dringend als niet-dringend, een belangrijke rol gespeeld. De wisselwerking tussen ziekenwagendiensten enerzijds en ziekenhuizen en woonzorgcentra anderzijds kwam daardoor extra in beeld. “Zeker in de tweede golf hebben we een systeem voor het patiëntenvervoer op poten proberen te zetten dat de ziekenhuizen kon ondersteunen”, legt Margot Cloet uit. “In die wisselwerking trad een groot spanningsveld op. Vooral de communicatie verliep moeizaam. Welke patiënten moeten we hoe vervoeren? Wie gaat mee? Welke info wordt al dan niet overgedragen? Die vragen bleken lastig te beantwoorden. De nabijheid van de familie van patiënten was daar telkens een belangrijke factor in. Die is cruciaal voor het welzijn van de patiënt en dus ook voor onze organisatie.”

De beslissing over patiëntenvervoer kwam in het heetst van de strijd vaker terecht bij mensen die niet gewoon zijn om het vervoer te organiseren. Er waren geen duidelijke protocollen en heel veel stakeholders hielden er uiteenlopende visies op na. “Op de piek hebben we hier ettelijke uren over gediscussieerd”, aldus Cloet. “Hoe pakken we het vervoer tussen ziekenhuizen en woonzorgcentra aan? En wat met een rit tussen het ziekenhuis en de thuissituatie? De denkoefening is zeker nog niet ten einde. Integendeel. We zullen hier de nodige lessen uit trekken en zorgen dat we op dit vlak bij een volgende gezondheidscrisis beter voorbereid zijn.”

Zorgnet-Icuro is vragende partij voor het uitwerken van een kader voor zowel dringend als niet-dringend ziekenvervoer , en met wetenschappelijk onderzoek als basis. Die analyse moet een reeks richtlijnen voortbrengen waarbinnen het patiëntenvervoer goed kan samenwerken met bijvoorbeeld woonzorgcentra en ziekenhuizen. Ook voor  het vervoer tussen de ziekenhuizen is er nood aan duidelijkheid. Een duidelijk kader dat de druk van de ketel haalt en alle belanghebbenden ten goede komt, van ziekenwagendienst en zorginstelling tot de individuele patiënt.

Ook huisartsen moeten af en toe patiëntenvervoer regelen. Is er een urgent medisch probleem, dan bellen ze uiteraard 112. Maar in heel wat gevallen is het niet-dringend patiëntenvervoer de aangewezen keuze. In praktijk blijkt het niet zo eenvoudig. “Het tijdrovende kluwen om een rit te plannen, brengt stress teweeg. Voor huisarts en patiënt.”

Hoogdringendheid en/of de slechte gezondheidstoestand van de patiënt blijven de doorslaggevende factor om dienst 112 te bellen. Toch zijn er nog parameters die meespelen. De ambulanciers voor dringend patiëntenvervoer hebben andere kwalificaties en dat maakt het soms meer aangewezen, ook in gevallen waar tijd minder cruciaal is. En dan is er nog een grijze zone, waar het beslissen tussen beide opties vaak lastiger is. Ook voor huisartsen. Een tussencategorie waar praktische overwegingen de doorslag kunnen geven.

Dr. Roel Van Giel, voorzitter van Domus Medica, legt uit. “Een niet-dringend patiëntenvervoer regelen is complex. Het begint met het zoeken bij welke mutualiteit een patiënt aangesloten is, gevolgd door een zoektocht naar wie je kunt bellen om het patiëntenvervoer te organiseren. Dit neemt vaak veel tijd in beslag. Tijd die je als huisarts niet altijd hebt. Bovendien is het rondbellen en uitpluizen van de specifieke situatie een extra stressfactor voor de patiënt. Die is al zenuwachtig voor zijn – vaak onverwachte – opname of consultatie in het ziekenhuis. Hij moet zijn papieren zoeken en dan nog eens de onzekerheid over zijn vervoer erbij nemen. Op zo’n moment lijkt 112 bellen al snel een beter alternatief, maar dat kan natuurlijk de bedoeling niet zijn.”

Met respect voor het beroepsgeheim

Het organiseren van dringend of niet-dringend patiëntenvervoer mag dan in veel opzichten verschillen, in beide gevallen geeft de huisarts een briefing mee. Hetzij op papier, als een patiënt alleen wacht op zijn niet-dringende rit, hetzij mondeling aan de dienst 112. Het lijkt misschien evident. Wie een patiënt vervoert, moet zijn toestand kennen. Maar zo simpel is het niet. “Wat is cruciale informatie en vooral: hoeveel kan je meedelen aan de ambulanciers zonder je medisch beroepsgeheim te schenden?”, schetst dr. Van Giel. “Geschoold MUG-personeel geef je uiteraard een volledige briefing. Daar is er geen probleem. Moeilijker is het wanneer je een briefing moet voorzien voor personen die geen medische scholing kregen. Telkens opnieuw is het een grondige afweging welke elementen je aan wie meedeelt. Afhankelijk van het soort vervoer en de uitvoerders.”

Die briefing specifieert vaak ook waar ambulanciers op moeten letten tijdens het vervoer. Hoe kan de toestand van de patiënt evolueren? En vooral: wanneer moeten ze gespecialiseerde hulp inroepen? Tijdens een rit kan de dringendheid van het vervoer plots wijzigen. Dan is een snel en correct handelen cruciaal. Zelf de eerste hulp toedienen, maar vooral gespecialiseerde hulp oproepen. Logisch dus, dat een huisarts graag zijn tijd neemt om de vervoersdienst goed te briefen, met respect voor zijn medisch beroepsgeheim.

“Voorkomen dat dienst 112 overbelast wordt door niet-dringende ritten.”

Eén centraal nummer

“Het kunnen bellen op één centraal nummer zou de taak van de huisarts aanzienlijk vergemakkelijken en de patiënt adequaat verder helpen”, vult dr. Van Giel verder aan. Belgambu merkt op dat er momenteel in de provincie Limburg een Europees project loopt om een Centraal Mobiliteitsplatform uit te werken. Het doel is een intelligente dispatching vorm te geven, die beschikbare patiëntenvervoersmiddelen dynamisch inzet zodat het niet-dringend patiëntenvervoer efficiënt georganiseerd wordt. Eén contactnummer dus voor niet-dringend patiëntenvervoer, net zoals de dienst 112 vandaag. Met nadien ook een mogelijke uitrol over de andere provincies.

Dr. Van Giel draagt het idee alvast een warm hart toe. Temeer omdat de vraag naar niet-dringend patiëntenvervoer in de toekomst alleen maar zal toenemen. “Deels door de verouderende bevolking, deels door de centralisering van de ziekenhuizen. Die verbetert de kwaliteit van de zorg, maar vergroot ook het aantal kilometers die gemiddeld moeten afgelegd worden voor een consultatie of een behandeling. En wie ouder wordt, kan zijn vervoer vaker niet zelf meer regelen. Een centraal contactnummer en een efficiënte planning van het niet-dringend patiëntenvervoer hebben een bijkomend indirect voordeel: ze voorkomen dat het dringend patiëntenvervoer overbelast wordt en dat patiënten in kritieke toestand snel de gespecialiseerde hulp krijgen die ze nodig hebben.”
“Het niet-dringend patiëntenvervoer is een belangrijk element van de zorgketen”, vindt dr. Van Giel. “Voor veel patiënten is dit type vervoer noodzakelijk voor de toegang tot de zorg. Hoe laagdrempeliger we dit kunnen maken, hoe beter voor iedereen. Ook voor ons als huisartsen zal een beter georganiseerd patiëntenvervoer een grote stap vooruit zijn, om onze patiënten nog vlotter te ondersteunen in hun zorgnoden.”